Enflasyonun Nedenleri ve Etkileri
Yaklaşık 50 yıl önce, Pennsylvania Üniversitesi’nin Wharton Finans ve Ticaret Fakültesi’nin periyodik dergisinde enflasyonla ilgili önemli bir makale yayınlandı. Makalede enflasyonun dört ana sebebi olduğu belirtiliyor: siyasi, iktisadi, mali ve enflasyon kendisi. Enflasyon, parasal bir olgu olmasına rağmen, bir kere başladığında kendi kendini besleyen bir döngüye dönüşebilir. Buna “enflasyon ataleti” denir. Enflasyon, bir kez başladığında durdurulmadığı sürece devam eder.
2000 yılında enflasyon %70’e kadar yükseldi, ancak Kemal Derviş’in “güçlü ekonomiye geçiş programı” sayesinde 2002’nin sonlarına doğru %30’un altına düştü. AKP iktidara geldikten sonra enflasyon %10’un altına indi ve 2018’e kadar %10 civarında seyretti. Ancak 2019’dan itibaren enflasyonda artışlar yaşandı ve 2021’e gelindiğinde yıllık fiyat artışları bazen %20’nin üzerine çıktı. Faiz indirerek enflasyonu düşürmeye çalışmanın sonuçsuz olduğu görüldü çünkü halkımızın “faiz düşerse dolar yükselir” inancı dolara olan talebi artırdı ve dolar fiyatları yükseldi, bu da enflasyona yol açtı.
2004-2018 arasındaki düşük enflasyon, döviz kurlarının istikrarlı seyretmesi sayesinde gerçekleşti. Ancak bu durum, yüksek faiz ödemeleri gibi maliyetlerle geldi. Bu dönemde yurt içinden yurt dışına gelir transferi yaşandı ve bu durum düşük gelirli kesimleri olumsuz etkiledi. Brüt dış borç 500 milyar dolara ulaştı ve faiz transferleri yılda 40 milyar dolara kadar çıktı. Bu durum, günümüzde yaşadığımız mali zorlukların temel nedenlerinden biri olarak karşımıza çıkıyor.
Fiyatlar, gelirin bir yansımasıdır ve fiyatları belirleyebilenler arasında geçerlidir. İş insanları, serbest meslek sahipleri ve esnaf, fiyatlarını belirlerken kârlarını artırmayı hedefler. Enflasyonun etkisiyle maliyetler sürekli arttığından, hizmet üretenler fiyatlarını yüksek tutmayı tercih eder. Bu durumda, ürünlerin özelliklerinde değişiklik yaparak daha yüksek gelirlilere veya fiyat artışına izin verebilenlere satmayı hedeflerler. Bu durum, “gelirler düşüyor ancak piyasa canlı” çelişkisinin arkasındaki gerçeği açıklayabilir.
Sonuç olarak, enflasyonun nedenleri ve etkileri karmaşık bir konudur ve genellikle birbirleriyle ilişkilidir. Enflasyonla mücadele etmek, ekonomik istikrar ve sosyal refah için önemlidir. Bu nedenle, enflasyonun kontrol altına alınması ve ekonomik büyümenin sürdürülebilir hale gelmesi için etkili politikaların uygulanması gerekmektedir.
